Op 6 februari 2025 werd in het Filosofiecafé in Deventer de vraag gesteld: Wat is goed leiderschap? In een wereld die voortdurend verandert, zijn de waarden die we hechten aan leiderschap eveneens onderhevig aan veranderingen. Is het nog mogelijk om een universele definitie van goed leiderschap te geven, of is het afhankelijk van persoonlijke interpretatie en context? Dit was de centrale vraag van de avond, die geleid werd door Trees Schopman van de Filosofische Praktijk Deventer.
Wat is goed leiderschap?
We hebben allemaal wel een idee van wat goed leiderschap is: een leider die dienend, duurzaam, inspirerend, functioneel, coachend, verbindend, authentiek, effectief, mensgericht en zelfs spiritueel is. Maar kunnen we al deze eigenschappen werkelijk samenbrengen in één definitie? En verandert ons denken over leiderschap in een tijd van verschuivende waarden? Wat is leiderschap eigenlijk in deze veranderende wereld?
Historische Reflecties op Leiderschap
De avond begon met een korte historische reflectie over leiderschap, beginnend bij Adolf Hitler, die zei: “Wat een geluk voor de leiders dat de mensen niet nadenken. Denken gebeurt alleen in het toekennen of uitvoeren van een bevel.” Dit bracht de deelnemers naar de Griekse tragediedichter Euripides, die waarschuwde voor het gevaar van gewetenloze leiders, en Seneca, die benadrukte dat een leider niet moet vrezen om gehaat te worden.
Ludwig Marcuse stelde dat leiders alleen kunnen opstaan wanneer er een gevolg voor hen klaarstaat. Dit zette de toon voor een meer diepgaande discussie over de rol van macht en de aard van leiderschap door de eeuwen heen.
Machiavelli en de Praktijk van Leiderschap
De Italiaanse filosoof Niccolò Machiavelli (1469-1527) was een centraal figuur in de discussie. Machiavelli stond bekend om zijn pragmatische benadering van politiek, waarin hij stelde dat alles toegestaan was voor het verwerven of behouden van macht, ongeacht recht of moraal. Volgens hem moest een leider zowel de slimheid van een vos als de kracht van een leeuw bezitten.
Enkele van zijn beroemde stellingen kwamen voorbij, zoals: “Wie op het volk bouwt, bouwt op modder” en “Regeren is doen geloven.” Machiavelli stelde dat een heerser die altijd goed is, ten onder zal gaan, en dat een succesvolle leider bereid moet zijn om niet altijd deugdzaam te zijn om zijn doelen te bereiken.
Echter, hij nuanceerde deze stelling door te zeggen dat de tijd alles verandert en dat zelfs slechte daden in bepaalde gevallen gerechtvaardigd kunnen worden door hun uiteindelijke resultaat.
De Deugden van een Leider
In de tweede helft van de avond ging het over wat een goede leider zou moeten bezitten qua karakter en houding. Filosofen zoals Plato, Aristoteles en Augustinus legden de nadruk op de deugden van een leider. Plato sprak over vroomheid, Aristoteles noemde beheersing, rechtvaardigheid, wijsheid en moed als belangrijke eigenschappen, terwijl Augustinus het belang van geloof, hoop en liefde benadrukte.
Beatrice de Graaf, in haar Huizinga-lezing, benadrukte dat leiderschap gebaseerd moet zijn op principes, zelfs als deze principes vaak worden geschonden. Ze waarschuwde dat wanneer leiders geen beginselen meer volgen, dit kan leiden tot een destructieve samenleving.
Volgens de Graaf moeten leiders in tijden van crisis een balans vinden tussen pessimisme en optimisme, waarbij ze blijven geloven in het goede, ongeacht de omstandigheden. Dit betekent dat een goede leider altijd handelt vanuit de deugd, wat er ook gebeurt.
Het Filosofiecafé: Een Oproep tot Reflectie
Het Filosofiecafé in Deventer brengt mensen samen om na te denken over belangrijke vragen. Deze keer de vraag: Wat is goed leiderschap? Deze vraag blijft een open vraag, maar het nadenken over de rol van principes, deugd en historische lessen kan ons helpen een beter begrip te krijgen van wat leiderschap werkelijk betekent in een veranderende wereld.
Wat denk jij? Wat is voor jou essentieel in goed leiderschap? Wat zijn de deugden die een leider zou moeten bezitten? Het Filosofiecafé blijft een uitnodiging om te filosoferen en te reflecteren, en wij nodigen je uit om je gedachten met ons te delen.
Wil je op de hoogte blijven van toekomstige Filosofiecafés? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief via de website filosoferenindeventer.nl.
De presentatie van deze avond is als pdf te zien onder dit blog.
