Blog: Filosofiecafé Deventer – Over ‘Zeggen Wat Je Denkt’
6 maart 2025
Gespreksleider: Trees Schopman
De Spiegel – Filosofische praktijk Deventer
www.filosofischepraktijkdeventer.nl
Vrijheid van Meningsuiting: Wat Mag Je Zeggen?
“Bij het recht om te zeggen wat je denkt, hoort de plicht om te denken over wat je zegt.” — Stef Bos, zanger en acteur
Vrijheid van meningsuiting is een fundament van onze democratie, maar is het echt zo onbeperkt als het lijkt? Tijdens de sessie van het Filosofiecafé in Deventer op 6 maart 2025, onder leiding van Trees Schopman, doken we diep in de vraag: mag je altijd zeggen wat je denkt, en wat zijn de consequenties van je woorden?
Mag Je Alles Zeggen?
Vrijheid van meningsuiting wordt vaak gezien als een onschendbaar recht. In Nederland is dit recht vastgelegd in Artikel 7 van de Grondwet en internationaal erkend via Artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Maar is het echt zo simpel? Is er ruimte voor grenzen?
We begonnen met de gedachte dat vrijheid van meningsuiting niet alleen een recht is, maar ook een verantwoordelijkheid. Je hebt niet alleen het recht om te zeggen wat je denkt, maar ook de plicht om na te denken over wat je zegt. Dit werd mooi verwoord door Stef Bos: “Bij het recht om te zeggen wat je denkt, hoort de plicht om te denken over wat je zegt.”
Cases van Misverstanden en Grenzen
We bespraken verschillende casussen waarin de vrijheid van meningsuiting leidde tot gevolgen. Een eerste voorbeeld was een persoonlijke ervaring van Schopman uit haar studententijd. In een café schrok ze van een blaffende hond en noemde de hond “stom kreng”, wat leidde tot een ijskoude blik van de hondeneigenaar. Het gesprek ging over de vraag: is zo’n opmerking gerechtvaardigd als je schrik hebt, of is er een grens aan wat je mag zeggen, zelfs in zo’n context?
Een ander voorbeeld kwam uit Australië, waar twee verpleegkundigen werden ontslagen nadat ze dreigden Israëlische patiënten te laten sterven. Dit gebeurde tijdens een privégesprek, dat online werd gedeeld. De reacties op deze uitspraak waren heftig. Wat zegt dit over de grenzen van vrije meningsuiting op de werkvloer, of zelfs in privégesprekken die openbaar worden?
Verder werd er gesproken over de situatie van de Nieuw-Zeelandse diplomaat Phil Goff, die werd ontslagen vanwege een publieke opmerking over Donald Trump. Dit riep de vraag op of je, als vertegenwoordiger van een land, altijd vrijuit kunt spreken, of dat er beperkingen zijn aan wat diplomaten mogen zeggen.
En wat te denken van ‘klokkenluiders’ zoals in de jeugdzorg of elders? Mogen zij zeggen wat ze denken?
Vrijheid van Meningsuiting en de Filosofische Grondslagen
De discussie ging dieper in op de filosofische fundamenten van de vrijheid van meningsuiting. Denkers als John Milton, John Stuart Mill en Immanuel Kant hebben hier belangrijke bijdragen geleverd.
John Milton (1608–1674), bijvoorbeeld, pleitte in zijn werk Areopagitica voor volledige vrijheid van meningsuiting als een manier om de waarheid te ontdekken. Hij geloofde dat alleen door een open debat de waarheid kan zegevieren. Echter, er is een paradox in zijn denken: hoewel Milton voor onbeperkt debat was, was hij tegen “kwaadaardige” en “godslasterlijke” geschriften die volgens hem de sociale orde bedreigden. Dit roept de vraag op: is volledige vrijheid van meningsuiting wenselijk of mogelijk?
Ook Benedictus Spinoza (1632–1677) pleitte voor vrijheid van meningsuiting, maar met een belangrijke nuance. Hij vond dat kritiek op bestuurders toegestaan moest zijn, maar dat dit met respect moest gebeuren. Vrijheid van denken en spreken zou niet gelijk moeten zijn aan vrijheid van handelen.
Waarom Zeg Je Wat Je Denkt?
In de discussie werd verder onderzocht waarom mensen überhaupt iets zeggen. Is het om jezelf te horen, om gehoord te worden door anderen, of zijn er andere redenen? Dit leidde tot de vraag of er verschil is tussen het uiten van je gedachten voor jezelf versus voor anderen. Is er een verschil tussen je mening delen met vrienden in een café en het publiekelijk uiten van een kritiek?
De Paradox van Vrijheid van Meningsuiting
Hoewel we het recht hebben om te zeggen wat we denken, zien we in de praktijk dat dit recht vaak onder druk staat. Het wordt beperkt door wetten tegen haatzaaien, bedreigingen en desinformatie. Dit roept de vraag op: waar ligt de grens tussen het modereren van schadelijke content en het beperken van legitieme meningsuiting?
En wat gebeurt er wanneer de overheid of sociale platforms bepalen wat wel en niet gezegd mag worden? Wie bepaalt of een idee schadelijk is, en is dat gerechtvaardigd?
Conclusie: Wat Kunnen We Leren?
De discussie bracht aan het licht dat vrijheid van meningsuiting een dubbelzinnig en complex thema is. Hoewel we het recht hebben om te zeggen wat we denken, moeten we ons altijd afvragen: is het recht om iets te zeggen hetzelfde als de plicht om het te zeggen? En moeten we onszelf en anderen ook verantwoordelijk houden voor de woorden die we kiezen?
Het Filosofiecafé in Deventer blijft een belangrijke plek voor het delen en verkennen van zulke diepgaande vragen. Heb jij je al aangemeld voor de nieuwsbrief om op de hoogte te blijven van toekomstige evenementen?
Hieronder vind je de presentatie van deze avond in PDF. Tot de volgende keer!
